İklim değişikliğiyle artan ısı kubbeleri orman yangınlarına davetiye çıkarıyor

İSTANBUL (AA) - YETER ADA ŞEKO - California Üniversitesi Karmaşık Sistemler Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi ve İklim Bilimci Prof. Dr. John Abatzoglou, küresel ısınmanın kalıcı sıcak hava dalgaları olarak bilinen ısı adalarına yol açtığını, bunun da orman yangınlarının meydana gelmesini kolaylaştırdığını kaydetti.

ABD'nin orta batı ve kuzeydoğu eyaletleri haziran ayı boyunca sıcak hava dalgalarıyla boğuşurken ABD Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) bu durumun ardındaki en önemli nedenin "ısı kubbesi" denilen hava olayı olduğunu açıkladı.

Sıcak hava dalgasına göre nispeten daha az bilinen bu hava olayı, bir yüksek basınç bölgesinin, belli bir alan üzerinde ısıyı hapsetmesiyle meydana geliyor ve günlerce hatta haftalarca sürebiliyor.

Isı kubbelerinin oluşmasında genellikle "jet rüzgarları" adı verilen, güney ve kuzey yarım kürenin subtropikal bölgelerinde ve orta enlemlerin yüksek troposfer seviyesi içinde esen dar şerit halindeki kuvvetli rüzgarlar etkili oluyor. Jet rüzgarları kuzeye doğru döndüğünde daha yavaş hareket ediyor ve çöküyor. Bu durum bölgedeki nemi azaltırken ortaya çıkan koşullar, güneş ışınlarının zemini daha fazla ısıtmasına yol açıyor.

Küresel ısınmanın bu rüzgarlara etkisi ise bilim insanları tarafından araştırılıyor.

ABD Ulusal Atmosfer Araştırmaları Merkezi (NCAR) araştırmacısı Dr. Osamu Miyawaki, küresel ısınmayla birlikte kutup bölgelerinin ısındığını, bu durumun kutup bölgeleriyle orta enlemler arasındaki ısı farkını azaltması sonucu jet rüzgarlarının doğasının etkilendiği kaydetti.

Miyawaki, "Arktik bölgesinde artan ısınmanın, kuzey yarım kürede doğu-batı yönündeki rüzgarların hızını azaltacağı tahmin ediliyor. Öte yandan jet akımı ile ısı kubbeleri gibi aşırı hava olayları arasındaki bağlantı halen devam eden bir araştırma alanı." dedi.

- Orman yangınlarına etkisi

Avrupa Birliği'ne bağlı Copernicus İklim Değişikliği Servisi verilerine göre, geçen yıl Avrupa’da etkili olan aşırı sıcaklarda da ısı kubbelerinin rolü vardı. Yunanistan, İspanya’nın doğusu ve İtalya’nın güneyinde 45 dereceye varan sıcaklıklarda etkili olan ısı kubbeleri, bölgede sıcak hava dalgalarının daha uzun sürmesine yol açtı.

Yüksek sıcaklıkların ölçüldüğü bu ülkelerde geçen yıl, günlerce kontrol altına alınamayan orman yangınları meydana geldi.

Nature bilim dergisinde nisan ayında yayımlanan bir makale, ısı kubbelerinin orman yangınları üzerinde de etkili olduğunu gösterdi. Kanada’da yapılan çalışmada, 2021'de Kuzey Amerika'da meydana gelen orman yangınları ve o yıl kuzeybatı Pasifik'te etkili olan ısı kubbesi incelendi.

Çalışmada aşırı sıcakların Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaleti ile ABD'nin Washington ve Oregon eyaletlerinde etkili olduğu ve bazı bölgelerde termometrelerin 49,6 santigrat dereceyi gördüğü hatırlatılırken ortaya çıkan ısı kubbesinin, daha fazla sıcaklığa ve yetersiz neme yol açarak orman yangınları için uygun koşullar oluşturduğu belirtildi.

Araştırmacılar, orman yangınlarının çıkış tarihleriyle ısı kubbesinin etkili olduğu dönemler üzerine yaptıkları analiz sonucu Kuzey Amerika'da 2021'de yanan toplam alanın yüzde 21'inin ısı kubbesi sırasında ve ısı kubbesinin etkili olduğu bölgelerde görüldüğünü ortaya koydu.

Isı kubbelerinin arkasında insan kaynaklı iklim değişikliğinin olabileceği belirtilen çalışmada, bu hava olayının etkili olduğu dönemlerde orman yangınlarının süresinin yüzde 59, yangınların etkilediği alan miktarının ise yüzde 34 daha fazla olduğu saptandı.

- "İnsan hatalarının önüne geçmek daha önemli hale geldi"

Çalışmaya katılan akademisyenlerden Abatzoglou, AA muhabirine, ısı kubbelerinin bir çeşit "daha kalıcı sıcak hava dalgası" olduğunu, bu hava olayı nedeniyle yaz aylarında sıcaklıkların aşırı uçlara ulaştığını ve bu durumun karasal yüzeylerdeki havanın hızla kurumasına yol açtığını söyledi.

Yaptıkları çalışmayla ABD ve Kanada'da etkili olan ısı kubbelerinin orman yangınlarıyla ilişkisini ortaya koyduklarını bildiren Abatzoglou, "2021’de sıcak hava dalgası, haziran sonu ile ağustos başı arasında etkili olarak orman yangınlarının yayılmasında kolaylaştırıcı rol oynadı. Bu da 2021'in Temmuz ayında, her iki ülkede, son 20 yılda en çok alanın tahrip olduğu orman yangınlarına yol açtı." dedi.

Abatzoglou, iklim değişikliğinin ısı kubbeleri ve orman yangınları üzerindeki etkisi hakkında şunları söyledi:

"İklimdeki değişimler sonucu ısı kubbesinin çok daha uzun, daha büyük ve daha güçlü olduğunu tahmin ediyoruz. Yani iklim değişikliğinin, böylesi şiddetli yangınların görülmesinde rolü olabilir. İklim değişikliği sıcaklığı artırıyor, bu da ısı kubbesi gibi daha kalıcı ısı olaylarının gerçekleşme olasılığını yükseltiyor. Genel olarak gezegenin ısınmasıyla birlikte sıcak hava dalgalarının artmasını bekliyoruz. Bu ise daha kalıcı sıcak hava dalgaları olan ısı kubbelerine yol açarak arazide hızlı bir kurumaya neden oluyor ve böylelikle orman yangınlarının meydana gelmesi kolaylaşıyor."

Isı kubbelerinin yangınlar için gerekli koşulları kolaylaştırması nedeniyle yangının başlamasına yol açabilecek insan hatalarının önüne geçmenin daha önemli hale geldiğini vurgulayan Abatzoglou, kuru bitki örtüsünün yanında ekipman çalıştırılmaması, sigara izmaritlerinin uygun şekilde imha edilmesi ve eğlence amaçlı ateş yakılmasından uzak durulması gerektiğini sözlerine ekledi.